Inleiding

Inleiding

Algemeen
Collegeprogramma “Duurzaam, ondernemend en dichtbij!”
Als gemeentebestuur zijn we het laatste jaar van deze bestuursperiode ingegaan. In deze periode hebben we gewerkt aan de ambities uit het collegeprogramma “Duurzaam, ondernemend en dichtbij!”. In de bestuursperiode 2018-2022 is het nodige gerealiseerd en in gang gezet. Vorig jaar is de raad hierover uitgebreid geïnformeerd in de voortgangsrapportage Collegeprogramma 2018-2022 Duurzaam, ondernemend en dichtbij!. In de laatste begroting van deze bestuursperiode gaan we nog kort in op de voortgang. We doen dit langs de belangrijkste aandachtsgebieden uit het coalitieakkoord 2018-2022.

• Hoe zorgen we ervoor dat er voldoende woningen zijn voor Houtenaren, passend bij de demografische ontwikkelingen, de toenemende vraag én de unieke opzet van Houten?
  De afgelopen jaren is er veel gesproken en gedebatteerd over op welke wijze de bovenstaande vragen het beste kunnen worden beantwoord. De op te stellen onderzoeksagenda ‘Samen Bouwen aan Houten 2040’ moet hier richting aan gaan geven. Deze onderzoeksagenda is nodig om een antwoord te kunnen geven op de lokale en regionale druk op de woningmarkt. Naast meer woningen moet er vooral ook sprake zijn van ‘passende’ woningen. Er ligt namelijk een grote opgave op het gebied van ouderenhuisvesting, woningen voor jongeren en starters en wonen in combinatie met zorg. Hiervoor wordt allereerst een woonvisie opgesteld. De woonvisie wordt eind 2021 voorgelegd aan de raad. Het is de bedoeling dat deze visie mede de basis is voor de nog op te stellen onderzoeksagenda ‘Samen Bouwen aan Houten 2040’.
  De realisatie van de huidige woonvisie 2016-2025 ligt op koers. Om aan de woningbehoefte te voldoen zijn in die periode 1.800 extra woningen (waarvan 600 sociale huurwoningen) nodig. Tot en met 2020 zijn er 1.275 extra woningen (298 sociale huurwoningen) gerealiseerd.
  Naast bovengenoemde grootschalige ontwikkelingen hebben we de afgelopen periode ingezet op kleinschalige bouwprojecten in het buitengebied. Deze woningbouw draagt bij aan de leefbaarheid en vitaliteit in de kleine kernen. Ook hebben we verschillende lokale wooninitiatieven ondersteund. Deze initiatieven voorzien in de nieuwe en groeiende vraag om toegankelijke woningen voor mensen met mobiliteits-beperkingen en van zorgdoelgroepen.
  

• Hoe maken we Houten energieneutraal? Hoe passen we ons aan het veranderende klimaat aan en hoe versterken we de natuur?
  In de afgelopen jaren is gewerkt aan onze doelstelling: energieneutraal in 2040. Onderdeel hiervan is een lokaal klimaatplan. Dit bestaat uit drie delen, waarover besluitvorming heeft plaatsgevonden:
  • Energieplan 2020-2025
  • Actieplan circulaire economie
  • Klimaatadaptieplan (dit sluit aan op het Water- en rioleringsplan 2020-2023)
    
    Om onze ambities te realiseren zijn we regionaal (U-10-verband) aangesloten bij de Regionale Energie Strategie.
    
    Om Houten snel aardgasvrij te maken is een startnotitie Transitievisie Warmte Kromme Rijngemeenten vastgesteld. De Transitievisie beschrijft de aanpak en wijkvolgorde om Houten van het aardgas af te halen. De regionale samenwerking U-THUIS kan een faciliterende rol spelen in het aardgasvrij maken van Houten.
    
    Op het gebied van wind- en zonne-energie kijken we waar zich kansen voor doen. Vooral op het gebied van zonne-energie hebben we stappen gezet. Zo zijn er meerdere vergunningen verleend voor zonnevelden en heeft Opgewekt Houten twee collectieve zonnedaken gerealiseerd op onze sporthallen De Kruisboog en De Wetering.

• Hoe zorgen we ervoor, op een persoonsgerichte manier, dat iedereen naar vermogen kan meedoen in onze samenleving? Ongeacht leeftijd, culturele achtergrond, gender, seksuele voorkeur, talenten, inkomen en gezondheid?
  Voor het vorm geven van de opgaven in het sociaal domein is in 2020 de Sociale Koers 2020-2023 vastgesteld. De kern van de Sociale Koers is een inclusieve samenleving. Het is belangrijk dat iedereen de kans krijgt om mee te doen in de maatschappij en erbij te horen. Er is voor iedereen aandacht, ongeacht hun levensovertuiging, godsdienst, politieke gezindheid, afkomst, geslacht of seksuele geaardheid. Onze stip op de horizon luidt daarom: Iedereen telt mee! Iedere inwoner hoort erbij, voelt zich thuis in Houten en kan op zijn/haar manier deelnemen aan maatschappelijke en sociale activiteiten; zo vormen we met elkaar een inclusieve samenleving.
  De Sociale Koers bestaat uit vier deelprogramma’s:
  • Gezondheid: inzetten op preventie; ondersteuning bieden voordat er zorgen of problemen zijn.
  • Saamhorigheid: ondersteuning van onze vrijwilligers en mantelzorgers.
  • Leren en Werken: inzetten op verbetering van samenwerking tussen verschillende maatschappelijke organisaties die op het gebied van jeugd actief zijn.
  • Thuis: werken aan het langer thuis wonen van alle inwoners (jong en oud) in Houten.

• Hoe versterken we de verbinding tussen de gemeente en haar inwoners? Hoe verbeteren we de manier waarop we onze inwoners, het onderwijs, ondernemers en maatschappelijke organisaties betrekken?
  Communicatie en participatie is en blijft van groot belang. Daar is de afgelopen periode flink op geïnvesteerd. Enkele voorbeelden hiervan zijn:
  • het betrekken van inwoners, maatschappelijke organisaties en ondernemers bij het opstellen en uitvoeren van gemeentelijk beleid;
  • het vaker evalueren van communicatie- en participatietrajecten;
  • blijvend investeren in de vaardigheid van medewerkers om invulling te geven aan communicatie en participatie, als belangrijk onderdeel van het werk;
  • frequenter en sneller/opener acteren en reageren op de (sociale) media.
    
    Ook is de samenlevingsagenda tot stand gekomen, waarmee we op basis van gelijkwaardigheid met inwoners, maatschappelijke partners en ondernemers samenwerken en gezamenlijk kijken wie voor welke taken de verantwoordelijkheid neemt. Voorbeelden hiervan zijn het Energieplan, het Houtens Sport- en beweegakkoord en de nieuwe Wet inburgering.
    
    Bestuurders en ambtenaren stellen zich regelmatig ter plekke (‘zichtbaar in de wijk’) op de hoogte van situaties die spelen in wijken en gebieden. Ook zijn bestuurders aanwezig bij allerlei evenementen en activiteiten in de wijken en de kleine kernen. Zij gaan actief op pad om in gesprek te komen met inwoners, organisaties en bedrijven. Hierdoor zijn we in staat vragen en inbreng van inwoners op een meer persoonlijke manier en laagdrempelig en integraal te benaderen.

Covid-19
De invloed van Covid-19 op onze samenleving is in 2020 en 2021 groot geweest. Echter vanaf de zomer is er weer een beter perspectief. Het aantal besmettingen stabiliseert en de vaccinatiegraad neemt toe. Hierdoor kan op basis van het door het kabinet gepresenteerde openingsplan ‘stap voor stap meer mogelijk’ een groot gedeelte van de Covid-19 gerelateerde maatregelen komen te vervallen. Voor de horeca- en evenementenbranche en voor het culturele veld geldt dit echter helaas nog niet. Daar zijn voorlopig nog striktere maatregelen nodig om de gevolgen van Covid-19 te beheersen.

Het steeds verder (veilig) opengaan van onze samenleving is belangrijk. Niet alleen sociaal-maatschappelijk, maar ook economisch. Het Centraal Planbureau (CPB) verwacht dan ook in 2021 en 2022 een economische groei van ruim 3%. De werkloosheid blijft in 2022 beperkt tot 4,1%, vrijwel gelijk aan het gemiddelde van voor de crisis in 2017-2019.

In Houten hechten wij grote waarde aan het behoud van het culturele-, sociale- en bedrijfsleven van onze gemeenschap. Wij zijn trots op onze Houtense dynamiek. Die willen wij ook ná de corona-crisis behouden. Daarom hebben we in 2020 en 2021 besloten over pakketten aan hulpmaatregelen, die gericht waren op de ondersteuning van onze lokale ondernemers, zzp’ers, sociaal-maatschappelijke organisaties, sportverenigingen en culturele instellingen. We kunnen nu constateren dat, gegeven de omstandigheden, het culturele-, sociale- en bedrijfsleven van onze gemeenschap tot nu toe redelijk in stand is gehouden.

Op basis van de huidige ontwikkelingen willen we nu vooruitkijken naar de herstelfase. Hoe komen we samen sterker uit de crisis? Voor een antwoord op deze vraag wordt in beeld gebracht welke economische, sociale en maatschappelijke aandachtspunten we zien om uit de corona-crisis te komen. En hoe we aankijken tegen het verwerken van de effecten ervan, danwel het beperken van de schade of de bespoediging van het herstel.
We doen dit aan de hand van onze eigen monitor Sociale Kracht. Ook maken we gebruik van tools die de VNG aanbiedt en/of adviezen die zij geven. De landelijk bekende trendstudies van Platform 31 betrekken we ook bij onze analyses. Van deze verschillende informatiebronnen wordt een vertaalslag gemaakt naar de Houtense situatie. De raad is hierover in oktober 2021 (voorafgaand aan de behandeling van de begroting 2022) met een raadsinformatiebrief geïnformeerd.

Bij het opstellen van de begroting 2022 (september 2021) lijkt het virus onder controle. Echter in het najaar breekt er weer een spannende periode aan. Hoe gaat het met de verspreiding van nieuwe mutaties en welke maatschappelijke, sociale en economische impact gaat dat geven? Als daar aanleiding voor is gaan we over mogelijke gevolgen hiervan zo spoedig mogelijk met de raad in gesprek.

Overdrachtsdocument 2022
Op 16 maart 2022 kiezen de inwoners van Houten een nieuwe gemeenteraad. Dit vormt de opmaat voor een nieuwe vierjarige bestuursperiode. Om de nieuwe raad, en een later nieuw te vormen college, in staat te stellen om de bestuursperiode 2022-2026 op een soepele en zorgvuldige wijze te beginnen, wordt een overdrachtsdocument 2022 opgesteld. Het doel van dit overdrachtsdocument is het waarborgen van de bestuurlijke continuïteit en het faciliteren van de coalitieonderhandelingen na de verkiezingen op 16 maart 2022.

Prognose begroting 2022 en meerjarenbegroting 2023-2025
De prognose van de begroting 2022 en de meerjarenbegrotingssaldi 2023-2025 wijken fors af van die in de perspectiefnota 2022. Dit wordt veroorzaakt door nieuwe informatie die bij het opstellen van de perspectiefnota nog niet bekend was. Het betreft de meicirculaire 2022 en de te verwachten structurele compensatie van het Rijk voor hogere kosten voor jeugdhulp vanaf 2023. Deze compensatie is nog onzeker. Het nieuwe kabinet moet hier in het regeerakkoord 2021 over besluiten. Het Rijk, de VNG en het IPO erkennen echter ook de noodzaak om op de korte termijn bezuinigingen te voorkomen bij gemeenten die zuiver voortvloeien uit de onbekendheid met het nog nader te bepalen toekomstige bekostigingsniveau van de jeugdzorg. Daarom is afgesproken dat alle gemeenten in de jaarschijven 2023-2025 van de meerjarenraming de bedragen, gebaseerd op de Hervormingsagenda van de arbitragecommissie, als stelpost mogen opnemen in de begroting. Vanuit behoedzaamheid en in het licht van de afspraken rond de Hervormingsagenda dat gemeenten ook zelf kostenbesparende maatregelen kunnen nemen, geldt hiervoor een maximum van 75% van het deel dat gemeenten op basis van de verdeling zouden krijgen.

De raad is over bovenstaande ontwikkelingen middels raadsinformatiebrieven (respectievelijk 24 juni 2021 en 26 augustus 2021) geïnformeerd.

De prognose voor het jaar 2022 is positief. De jaren daarna negatief. De belangrijkste reden hiervoor is dat nu nog niet volledig rekening mag worden gehouden met uitspraak van de arbitragecommissie over het geschil tussen het Rijk en gemeenten over de structurele financiering van de jeugdzorg. De arbitragecommissie zegt namelijk dat gemeenten volledig moeten worden gecompenseerd voor het tekort (landelijk € 1,8 miljard) op de kosten voor jeugdhulp. Omdat gemeenten vanaf 2023 slechts 75% van de te verwachten compensatie voor de hogere kosten voor jeugdhulp in de begroting mogen verwerken is er in de periode 2023-2025 sprake van negatieve begrotingssaldi. In de tabel hieronder is dit weergegeven. Ook is aangegeven wat het effect is op de begrotingssaldi indien het nieuwe kabinet straks besluit tot 100% compensatie.

Indien een hogere dan 75% compensatie door het Rijk achterwege blijft is er sprake van een structureel tekort van circa € 1,0 miljoen vanaf 2023. In dat geval zijn ombuigingen noodzakelijk om de begroting structureel en reëel in evenwicht te houden. Ter voorbereiding hierop is een verkenning naar mogelijke ombuigingsrichtingen uitgevoerd. Het resultaat van deze verkenning is opgenomen in de paragraaf Ombuigingen. Het opbrengstpotentieel van deze verkenning ligt binnen een bandbreedte van € 2,0 - € 3,5 miljoen. Ruim voldoende om keuzes te maken om tot een sluitende meerjarenbegroting te komen.

De verkende ombuigingsrichtingen zijn zoveel mogelijk ‘omkeerbaar’. Dat wil zeggen dat de ombuigingsmaatregel relatief gemakkelijk ongedaan kan worden gemaakt en in het coalitieakkoord 2022-2026 worden vervangen door een andere ombuigingsmaatregel. Dit met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart 2022. Een nieuwe raad wil namelijk wellicht andere keuzes maken.

Met deze prognose van de begroting 2022 en de meerjarenbegroting 2023-2025 en de toelichting hierop wordt voldaan aan de criteria van de financieel toezichthouder (provincie Utrecht) om voor repressief (terughoudend) toezicht in aanmerking te komen. In dit geval namelijk gebaseerd op het feit dat het eerste jaar (2022) van de meerjarenbegroting structureel en reëel in evenwicht moet zijn. Daarnaast biedt de verkenning van mogelijke ombuigingsrichtingen de provinciaal toezichthouder inzicht in de potentiële ombuigingsmaatregelen en het volume hiervan. Dit geeft vertrouwen in het feit dat, indien nodig, het in 2022 nieuw samen te stellen bestuur bij het collegeprogramma 2022-2026 een structureel sluitende meerjarenbegroting kan opstellen.

De prognose van de begroting 2022 en meerjarenbegroting 2023-2025 wordt in dit hoofdstuk onder Toelichting begroting 2022 en meerjarenbegroting 2023-2025 toegelicht.